data publikacji: 19 czerwca 2020
tekst: Jowita Mróz (18.06.2020)
Paradoksalnie, w warunkach gospodarki centralnie planowanej i w obliczu skromnej dostępności oraz niewielkiego zróżnicowania towarów, reklama produktów i firm była w PRL-u zjawiskiem nie tylko niezwykle popularnym, ale również pełniącym rolę dużo bardziej złożoną niż budowanie politycznego i propagandowego przekazu. Plakaty-reklamy, murale czy inne rodzaje grafiki użytkowej przydawały kolorytu oraz ożywiały szarą i duszną rzeczywistość komunistycznej Polski. A co ważniejsze, kształtowały kulturę wizualną, która okazała się trwalsza niż polityczno-społeczny kontekst jej powstawania.
Reklama nie musiała być agresywna, podporządkowana badaniom rynku i restrykcyjnym zasadom konkurencyjności wolnorynkowej, co pozwalało twórcom na pewną swobodę w realizacji projektów. Możliwość twórczego i niebanalnego zareklamowania produktów bywała jednak nie lada wyzwaniem. Jak w atrakcyjny dla odbiorców i zleceniodawców sposób, nie tracąc przy tym wypracowanego własnego stylu, stworzyć plakat reklamujący przedsiębiorstwo produkujące kosmetyki i wyroby chemii gospodarczej? Na tak postawione w latach 70. pytanie odpowiedział nie raz Karol Śliwka. Spójrzmy, jak zrealizował swe zadanie, projektując plakat Zjednoczonego Przemysłu Chemii Gospodarczej „Pollena”.
Plakat „Pollena” w charakterystyczny dla Śliwki sposób łączy prostotę znaku i symbolu z interpretacyjną oraz wizualną niedosłownością, która rozbudza wyobraźnię odbiorcy. Poetyckie przenikanie głównych elementów plakatu – korona kwiatu staje się fryzurą, ptak (kwestia interpretacji) rzęsami, łodyga smukłą szyją – jest nie tylko subtelną grą z percepcją wzrokową odbiorcy, ale także interesującym nawiązaniem do tradycji surrealizmu. Łagodne kształty i pastelowy kolor tła wysyłają nienachalny komunikat o jakości produktów „Polleny” – są one delikatne, naturalne, pielęgnacja nimi dodaje urody. W plakacie Śliwki nie ma jednak monotonii. Łagodność przełamana zostaje soczystymi i ciepłymi barwami, które przykuwają uwagę odbiorcy, wpisując się w promocyjną strategię „Polleny”. Dobór przyrodniczych motywów, którymi Śliwka bawi się we właściwym dla siebie tonie, nie jest przypadkowy. Stanowi opartą na grze skojarzeń wizualną informację o przedsiębiorstwie, ale również – w szerszym kontekście – odwołuje się do zbiorowego przekonania o wartości rodzimych produktów ze względu na ich naturalny i organiczny charakter.
Umiejętność oscylowania znajomymi kształtami ujawnia się także w innych pracach Śliwki. Warto przywołać wcześniejsze od „Polleny” humorystyczne prospekty reklamowe dla firmy „Varmiex” (lata 60.), znak galanterii skórzanej „Piggy” (1968), plakat „Centromor” (ok. 1970) czy plakat reklamowy „Smyk. Dom towarowy zaprasza” (1976)1.
1 Prace te zebrane zostały w wydanej przez Muzeum Miasta Gdyni monografii Karol Śliwka, red. Agata Abramowicz, Agnieszka Drączkowska, Jacek Friedrich, Patryk Hardziej, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 2019. Są one również dostępne na stronie artysty: http://www.karolsliwka.pl/index.htm.