Rzyć u Sapkowskiego i w... sądzie
Oto garść cytatów z wydanej w 1996 roku powieści pt. "Chrzest ognia": "Długo tu będziemy siedzieć? - spytał Jaskier. - Masz tobie - mruknęła Milva - Pytanie zadał. Rozejrzyj się! Jak się nie obrócisz, tak rzyć z tyłu. Jaskier nie musiał rozglądać się ani obracać.", "Milva, wsadź mu strzałę w rzyć, a ja wypuszczę z niego wątpia! Napędziłeś nam niepotrzebnie stracha, zaprawdę, godzien za to jesteś kopniaka w rzyć.", "Głowa boli krzynkę, ale rzyć cała.", "Ech, Yazon, pograłeś jak rzyć kacza!", "Mogą nas w rzyć pocałować, jedni i drudzy.".
Interesujący nas wyraz pojawia się w celach archaizacyjnych z rzadka w tekstach publicystycznych, np. "Sąd grodzki dla Krakowa Śródmieścia odmówił wszczęcia postępowania w sprawie plakatu z wypiętymi pośladkami. [...] Nie wiadomo, czy rzyć była obleczona w majtki, czy naturalna" (źródło Narodowy Korpus Języka Polskiego) czy funkcjonujących w przestrzeni internetowej, np. "Jak [...] siądzie nam ładowarka na początku 3-tyg. wyjazdu za granicę, to tylko siąść na rzyci i płakać..." (źródło Narodowy Korpus Języka Polskiego).
Pasorzyt
Słowo rzyć, które pochodzi z języka prasłowiańskiego *ritь 'anus', ma rodzaj żeński (odmienia się jak kość, kości). Słowniki współczesnej polszczyzny, opatrując je kwalifikatorami: książkowy, dawny, gwarowy, a więc wskazującymi na ograniczony zasięg występowania, definiują je następująco: 'część ciała znajdująca się z tyłu między plecami a udami; pośladki; siedzenie, tyłek'.
Wśród synonimów rzyci można wymienić choćby cztery litery, pupę, siedzenie, tyłek, zadek i wreszcie dupę. Przy czym, co ciekawe, rzyć można uznać za eufemizm wobec wulgarnej d… Wyraz rzyć stanowi element frazeologizmów takich, jak: do rzyci czy mieć (coś, kogoś) (głęboko) w rzyci. Rzeczownik rzyć wyszedł z powszechnego użycia w XVIII wieku.
Nie miał też rozbudowanej rodziny słowotwórczej, choć warto zwrócić uwagę, że wchodzi w skład wyrazów złożonych: pasożyt (pierwotna, etymologiczna pisownia pasorzyt), białorzyt, białorzytka (nazwy ptaków) i zestawień babia rzyć 'korzeń mikołajka polnego (roślina)'. W przeszłości funkcjonowało również zdrobnienie rzytka, o czym informuje słownik warszawski.
Zapomniane słowa
Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów rozbisurmanić, dezabil, ziomek/ziom/ziomal, charakternik, huncwot, kiepski, drzewiej, żenada, kołomyja i ogarnąć.
Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki, nauk społecznych i ścisłych. UŁ współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba uczących się tutaj studentów z zagranicy, a polscy studenci, dzięki programom wymiany, poznają Europę, Azję, wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych.Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
tekst: prof. Rafał Zarębski (Wydział Filologiczny UŁ)redakcja: Centrum Promocji UŁ