„Encyclopedia of Quaternary Science” wydawnictwa Elsevier jest jedną z najważniejszych pozycji na świecie zbierających najnowsze wyniki badań, które dotyczą czwartorzędu. Publikowane są tutaj materiały opracowywane przez wiodących ekspertów pod kierunkiem międzynarodowej rady redakcyjnej.
W najnowszej, trzeciej edycji monografii, współautorkami rozdziału pt. „Dry valleys and dells” są prof. Danuta Dzieduszyńska oraz prof. Joanna Petera-Zganiacz (Katedra Geologii i Geomorfologii, WNG UŁ). Pozostali współautorzy to naukowcy z Wielkiej Brytanii, prof. Julian Murton oraz dr John Barlow (Permafrost Laboratory, University of Sussex).
W rozdziale zostały opisane cechy oraz geneza wspomnianych form geomorfologicznych, na podstawie dwóch klasycznych lokalizacji ich występowania w Europie: Niżu Polskiego oraz English chalklands. Jak wskazują naukowcy suche doliny i niecki są bardzo istotnym elementem krajobrazu okolic Łodzi, szczególnie tzw. strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich, gdzie ich gęstość dochodzi aż do 20 na kilometr kwadratowy.
Suche doliny (dry valleys) to poligenetyczne formy rzeźby terenu, które powstały w różnych skalach czasowych ery kenozoicznej. Suche doliny oraz spokrewnione z nimi przestrzennie niecki (dells) są szczególnie dobrze rozwinięte w tych regionach, w których ostatni rys morfogenezy plejstoceńskiej kształtował się pod wpływem zimnych warunków peryglacjalnych.
Na Niżu Polskim suche doliny są wycięte w osadach nieskonsolidowanych zdeponowanych w przedostatnim zimnym okresie plejstocenu (Saalian – kompleks zlodowaceń środkowopolskich). Drugim regionem z powszechną obecnością tych form jest obszar na południowym zachodzie Wysp Brytyjskich, gdzie rozwijały się na podłożu kredowym, w ciągu dłuższych okresów, kiedy klimat wielokrotnie wahał się pomiędzy warunkami peryglacjalnymi a umiarkowanymi.
Określenie sucha dolina, w kontekście form ukształtowanych w warunkach peryglacjalnych, jest używane do opisu podłużnych form wklęsłych, rozcinających różnego pochodzenia krawędzie morfologiczne. Zostały utworzone głównie na skutek denudacji peryglacjalnej, transportu poprzecznego do osi formy i okresowo działających procesów transportu podłużnego prowadzącego do usuwania zdenudowanego materiału.
Suche doliny, charakteryzujące się wyraźnie ukształtowanymi zboczami i płaskim dnem, powstawały w wyniku procesów erozyjnych, które odbywały się po powierzchni zamarzniętego gruntu, głównie spłukiwania i soliflukcji. Spokrewnione z nimi niecki są mniejszymi płytszymi zagłębieniami, zwykle w kształcie misy, i prawdopodobnie były kształtowane poprzez erozję związaną z zalegającymi powierzchniowo grubymi płatami śniegu (niwację).
Źródło: Dzieduszyńska, D.A., Petera-Zganiacz, J., Murton, J. and Barlow, J. (2025) Dry valleys and dells. In: Elias, S. (eds.) Encyclopedia of Quaternary Science, 3rd Edition. Vol. 5, pp. 325-355.UK: Elsevier. dx.doi.org/10.1016/B978-0-323-99931-1.00069-6.