data publikacji:19.06.2020
tekst: Jakub Kokoszka (25.04.2019)
aktualizacja: Redakcja (19.06.2020)
Warszawska Jesień to odbywający się od 1956 roku doroczny (z dwoma wyjątkami) międzynarodowy festiwal muzyki współczesnej, który powstał z inicjatywy kompozytorów Tadeusza Bairda i Kazimierza Serockiego, a zorganizowany został przez Związek Kompozytorów Polskich1. Jedną z idei przyświecających inicjatorom było odcięcie się od tak zwanej „metody twórczej”, czyli założeń socrealizmu. Władze komunistyczne widziały jednak inne cele w tym przedsięwzięciu – postrzegały je jako próbę sił. Bolesław Bierut w wywiadzie udzielonym w 1954 roku powiedział: „To ciekawe, takie porównanie między Wschodem a Zachodem. Oni pokażą co mają, a my pokażemy co my mamy”2. Cele festiwalu zostały określone w sześciu punktach: 1. należy promować polską muzykę, 2. zapoznawać się z muzyką innych państw, 3. prezentować wystąpienia najlepszych orkiestr symfonicznych i zespołów kameralnych, 4. wykorzystać festiwal jako zasób poglądowych lekcji gry dla polskich kompozytorów i członków orkiestr symfonicznych oraz zespołów kameralnych, 5. nawiązać kontakt między Polskimi i zagranicznymi kompozytorami (wymiana opinii o komponowaniu muzyki współczesnej), 6. ustanowić Warszawę kulturowym centrum muzycznym znanym na całym świecie3.
Ta nieco dziwna lista – w połączeniu z obowiązującym zagraniczne orkiestry i zespoły przymusem zagrania co najmniej jednego polskiego utworu (o długości co najmniej 30 minut), definiowaniem „muzyki współczesnej” jako obejmującej cały XX wiek (mimo sprzeciwu Tadeusza Bairda, który postulował, by prezentować jedynie utwory napisane w przeciągu ostatniego roku)4 – przedstawia obraz ścierania się „nieprawomyślnej” inicjatywy, która jeszcze w tamtym czasie nie mogła dojść do skutku, z politycznie sterowaną kulturą.
Ten sprzeciw wobec zideologizowania sztuki, który był ukrytym założeniem Bairda i Serockiego, widoczny jest na plakacie promującym II edycję festiwalu (1958) autorstwa Adama Młodzianowskiego – absolwenta Państwowego Instytutu Sztuk Plastycznych w Krakowie. Zajmował się on grafiką książkową, drzeworytem, a także aranżacją wnętrz muzealnych np. na Zamku Królewskim na Wawelu5.
Kompozycja jest silnie zgeometryzowana, niemal abstrakcyjna, podzielona na dwie części. Prawdopodobnie odnosi się w ten sposób do opozycji Zachód – Wschód odpowiednio przedstawionej na plakacie jako zestawienie połówek „bezbarwnego” i kolorowego tła oraz podkreślonej motywem instrumentu stylizowanego na gołębia (pokoju) po stronie wschodniej. Oba „światy” są przy tym oddzielone stojakiem na nuty. W istocie owo obowiązkowe w tamtych czasach zideologizowanie jest prawie niezauważalne, zostało zadowalająco zneutralizowane przy pomocy środków plastycznych. Ta umiejętność wymykania się cenzurze uchodzi za jedną z ważniejszych cech Polskiej Szkoły Plakatu.
1 Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, Culture.pl, https://culture.pl/pl/miejsce/miedzynarodowy-festiwal-muzyki-wspolczesnej-warszawska-jesien.
2 Małgorzata Gąsiorowska, “The Warsaw Autumn International Festival of Contemporary Music. Transformations of Programming Policies”, Musicology Today 2017, Vol. 14, s. 24. Bierut był wówczas premierem, nie prezydentem, jak podaje autorka.
3 Tamże, s. 25.
4 Tamże, s. 29.
5 Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Andrzej Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Wydawnictwo Kurpisz, 2001.